چگونه در دادگاه تبرئه شویم

تبرئه شدن متهم در چه شرایطی انجام می شود؟

تبرئه متهم در زبان حقوقی به معنای رهایی او از اتهام مطرح شده است.

به عبارت دیگر، در مراحل اولیه تحقیقات و شناسایی جرم، ممکن است فردی که به عنوان مجرم شناخته شده، در واقع مجرم اصلی پرونده نباشد. او تنها به دلیل یک فرضیه یا اتهام مطرح شده از سوی شاکی به عنوان متهم معرفی گردد.

در این شرایط، قاضی باید با دقت تمام جوانب پرونده را بررسی کند. اگر متوجه شود که شواهد کافی برای اثبات اتهام وجود ندارد، باید با صدور حکم منع تعقیب، متهم را تبرئه نماید.

در خصوص پرونده‌ای که تحقیقات آن به پایان رسیده و اکنون در دادگاه جریان دارد، اگر شواهد نشان‌دهنده بی‌گناهی متهم باشد، قاضی موظف است حکم برائت صادر کرده و او را تبرئه کند. در صورتی که متهم در بازداشت باشد، باید فوراً دستور آزادی وی را صادر نماید.

شرایط نسبت دادن اتهام به مرتکب

اصل 37 قانون اساسی بر این نکته تأکید دارد که اصل بر برائت است و هیچ فردی نمی‌تواند بدون اثبات جرمش در دادگاه صالح، به عنوان مجرم شناخته شود. در صورتی که قصد داریم به کسی اتهامی وارد کنیم، نیازمند مستندات و شواهد معتبر هستیم و نخواهیم بدون دلیل به کسی برچسب اتهام بزنیم و حیثیت او را به خطر بیندازیم.

قانون‌گذار در اینجا به حمایت از افراد بی‌گناه پرداخته و به آن‌ها حق جبران حیثیت داده است، اما باید توجه داشت که هیچ‌گاه اتهام وارد شده کاملاً قابل جبران نیست.

بر این اساس، قانون‌گذار به قاضی تحقیقات که همان بازپرس است، این وظیفه را محول کرده که در مراحل اولیه تحقیق، اگر اتهام به فردی جدی باشد، قرار جلب به دادرسی را صادر کند و پرونده را پیش ببرد. در غیر این صورت، باید قرار منع تعقیب صادر شود و فرد نباید برچسب مجرمیت بخورد. اگر شواهدی وجود داشته باشد که نشان‌دهنده احتمال صحت اتهام باشد، در این مرحله باید تلاش شود تا اثبات شود که اتهام به او وارد نیست و مدارک مستحکم و معتبر ارائه گردد. در این جدال میان شاکی و متهم، تنها شواهد موجود تعیین‌کننده صحت یا کذب ادعاها هستند و نباید به آن‌ها بی‌توجهی شود.

تشخیص بازپرس و صدور حکم

هر عملی که برای آن در قوانین مجازات مشخصی تعیین شده باشد، به عنوان جرم شناخته می‌شود. این جرم دارای سه عنصر اساسی است و در صورتی که این سه عنصر به اثبات برسد، می‌توانیم بگوییم که جرم واقع شده و فرد مرتکب، مجرم محسوب می‌شود. اما اگر این عناصر ثابت نشوند، دادگاه نباید بر اساس شواهدی که فقط حاکی از احتمال است، به مجرمیت فرد ترتیب اثر دهد و باید ادعای نادرست شاکی را رد کند.

شرایط تبرئه شدن؟

قانون‌گذار در حوزه جرایم، توجه بیشتری به مسائل حقوقی دارد و تصریح کرده است که هرگونه اقدامی که به حیثیت و کرامت افراد آسیب برساند، باید جبران شود.

از این متن روشن می‌شود که مقام تعقیب باید در انتساب اتهام به فردی که قرار است به عنوان مجرم شناخته شود، دقت کافی به خرج دهد و بدون مدارکی که نشان‌دهنده مجرمیت متهم باشد، او را متهم نکند. همچنین، باید تا زمانی که به اطمینان کامل نرسیده و نسبت به بزهکاری متهم تردید داشته باشند، از صدور قرار جلب به دادرسی خودداری کرده و او را مستحق مجازات ندانند و در صورت لزوم تبرئه کنند. اصل برائت به این معناست که تا زمانی که مدارک و شواهد موجود برای اثبات اتهام کافی و قانع‌کننده نباشد، فرد نباید به عنوان مجرم شناخته شود.

چگونه می توان تبرئه شد؟

اگرچه مسئولیت بررسی صحت و سقم مدارک ارائه‌شده توسط شاکی بر عهده قاضی است و نه فرد بی‌گناه، اما در برخی موارد، شرایط به گونه‌ای پیش می‌رود که اگر متهم در دفاع از خود اقدام نکند، ممکن است به ناحق و به دلیل شرایطی که نشان‌دهنده جرم اوست، به مجازاتی دچار شود که شایسته‌اش نیست.

متهم می تواند از طریق یکی از طرق ذیل اقدام به اثبات بی گناهی خود نماید

ارائه شواهدی که نشان‌دهنده بی‌گناهی متهم باشد، شامل شهادت شهود، اقرارها و سوگندها است. متهم می‌تواند با استفاده از این مستندات اثبات کند که اتهام مطرح‌شده از سوی شاکی، بی‌پایه و اساس و فاقد اعتبار قانونی است.

در صورتی که قاضی به این نتیجه برسد که مدارک ارائه‌شده نشان‌دهنده بی‌گناهی متهم است، حکم برائت او را صادر خواهد کرد. در این حالت، اگر متهم در زندان باشد، قاضی به سرعت دستور آزادی او را صادر کرده و او را تبرئه می‌کند.

آیا شاکی می تواند معترض به تبرئه شدن متهم باشد؟

چگونه در دادگاه تبرئه شویم

چنانچه شواهد ارائه شده از سوی شاکی نتواند صحت اتهام را ثابت کند و دادگاه با توجه به دفاعیات متهم به این نتیجه برسد که او صرفاً در مظان اتهام قرار گرفته و تنها بر اساس گمان و ظن شاکی مجرم تلقی شده است، در این صورت متهم تبرئه و بی‌گناه اعلام می‌شود.

در این وضعیت، شاکی ممکن است نسبت به رأی دادگاه اعتراض کند و با تقاضای تجدید نظر، پرونده را دوباره به جریان بیندازد. اما در این مرحله، اثبات اینکه ادعای او مورد تأیید قرار گیرد، بسیار دشوار است؛ زیرا شواهد ارائه شده نتوانسته‌اند قاضی دادگاه نخستین را قانع کنند که اتهام به متهم مربوط است.

با این حال، به منظور جلوگیری از هرگونه اشتباه و خطا، قانون‌گذار این حق را به شاکی داده است.

آثار تبرئه شدن؟

احترام به حیثیت و کرامت انسانی هر فرد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و باید به آن توجه شود. با این حال، در برخی مواقع شاهد آن هستیم که به دلیل یک افترا، که حتی ممکن است از نظر قانونی نیز پایه و اساسی نداشته باشد، فردی به اتهامی ناحق متهم می‌شود. این موضوع می‌تواند او را سال‌ها در وضعیت نادرستی نگه دارد و مجازات‌هایی را به او تحمیل کند که شایسته‌اش نیست؛

اما ممکن است در آینده روشن شود که فردی که در حال حاضر در زندان به سر می‌برد، بی‌گناه است و جرم به اشتباه به او نسبت داده شده است.

در چنین شرایطی، حکم برائت صادر می‌شود و به عبارت ساده‌تر، فرد تبرئه می‌گردد. او می‌تواند برای جبران خسارات مادی و معنوی که متحمل شده، بنا به مورد، از دادگاه و شاکی درخواست رسیدگی کند که این موضوع را به‌طور جداگانه بررسی خواهیم کرد.

در چه شرایطی متهم تبرئه شده می تواند از دادگاه طلب خسارت کند

بر اساس بند 256 از قانون آیین دادرسی کیفری، در شرایط خاصی، فرد هیچ‌گاه نمی‌تواند حق طلب جبران خسارت را داشته باشد:

الف) چنانچه توقیف فرد به دلیل عدم همکاری در ارائه مدارک و شواهد بی‌گناهی خود صورت گیرد
ب) اگر فرد به منظور گریز از مجازات، خود را در معرض اتهام و بازداشت قرار دهد
پ) در صورتی که به هر دلیلی به ناحق شرایط دستگیری خود را ایجاد کرده باشد
ت) در عین حال به دلیل قانونی دیگری نیز تحت توقیف باشد

اگر در موارد دیگر، شواهد و دلایل نشان‌دهنده بی‌گناهی فرد باشد و اثبات کند که اتهام مطرح شده علیه او نادرست است، در این صورت در مراحل تحقیقات اولیه و دادرسی، حکم منع تعقیب یا برائت صادر خواهد شد. فرد مذکور می‌تواند بر اساس ماده 14 قانون آیین دادرسی کیفری از دولت درخواست جبران خسارات ناشی از ایام بازداشت را داشته باشد و تمامی آسیب‌های مالی و غیرمالی، از جمله صدمات روحی و لطمه به اعتبار خود را مطالبه کند. همچنین می‌تواند خواستار درج حکم در روزنامه‌ها و الزام به عذرخواهی شود.

بر اساس ماده 512 قانون آیین دادرسی کیفری، شخصی که با حکم قطعی برائت می‌یابد، می‌تواند ظرف مدت حداکثر شش ماه از تاریخ ابلاغ رأی، از دادگاه صادرکننده حکم اولیه درخواست کند که برائت او در یکی از روزنامه‌های پرتیراژ از محل اعتبارات قوه قضائیه منتشر گردد.

مرجع رسیدگی به تقاضای متهم تبرئه شده

بر اساس ماده 257 از قانون آیین دادرسی کیفری، فردی که حکم برائت را دریافت کرده، موظف است در مدت شش ماه از تاریخ ابلاغ حکم نهایی که نشان‌دهنده عدم گناهی اوست، تقاضای جبران خسارت را به کمیسیون استانی ارسال کند تا بررسی های لازم انجام شود.

طرح شکایت افترا علیه شاکی بعد از تبرئه شدن

در صورتی که ثابت شود شاکی با استناد به ادله‌ای نادرست تنها به دنبال وارد کردن خسارت مادی و معنوی به متهم بوده و قصد داشته است با نسبت دادن اتهام به او، حیثیت و اعتبار وی را خدشه‌دار کند، فرد متهم حق دارد با تنظیم شکایت افترا، خواستار بازگرداندن آبرو و کرامت از دست رفته‌اش شود.

فردی که به او اتهام غیرمنصفانه‌ای نسبت داده شده، برای طرح شکایت خود باید درخواست خود را به طرفیت شاکی که در این مورد متهم پرونده محسوب می‌شود، به دادسرا ارائه دهد و تقاضای پیگرد قانونی وی را که به سبب اتهام نادرست آبرویش را زیر سوال برده است، مطرح کند.

پس از آغاز روند پرونده و برگزاری جلسه دادرسی، اگر سوء نیت عمدی شاکی در این اقدام اثبات شود، پرونده به دادگاه عمومی جزایی برای رسیدگی بیشتر ارجاع خواهد شد.

نتیجه گیری:

در فرآیند دادرسی، گاهی اوقات مشاهده می‌شود که شاکی با ارائه شکایت نادرست علیه فردی که قرار است تحت اتهام قرار گیرد، پرونده‌ای را به جریان می‌اندازد. او به قاضی شواهد و ادله‌ای ارائه می‌دهد که احتمال ایجاد تردید در مورد مجرم بودن آن فرد و نیاز به مجازات او را افزایش می‌دهد. به این ترتیب، قاضی او را مجرم تشخیص داده و حکمی به نفع مجازات صادر می‌کند؛ در حالی که پس از انجام تحقیقات، مشخص می‌شود که آن شخص بی‌گناه است و شواهد کافی برای اثبات اتهام علیه او وجود ندارد و در نتیجه، او تبرئه می‌شود.